Buitenhuizen langs de vaart
De trekvaarten speelden een cruciale rol bij de opkomst van buitenhuizen. Rijke stadsbewoners lieten luxueuze buitenverblijven buiten de stad aanleggen, vaak langs waterwegen of in de nabijheid van duingebieden.
Hier konden ze genieten van zuiver drinkwater en frisse lucht, ver weg van de vervuiling en stank van de stad. Na de aanleg van deze vaarwegen nam het aantal buitenverblijven in de regio aanzienlijk toe. Welgestelde burgers ontvluchtten de stad en vestigden zich langs de trekvaarten, waarbij ze lange opvaarten creëerden voor boottoegang.
De eigenaren brachten vooral de zomers door in deze buitenverblijven. Verhuizingen tussen stad en buitenverblijf vonden zowel per koets als per schuit vanuit Den Haag plaats. Voedsel werd vaak op het terrein zelf verbouwd of bij boerderijen in de buurt gekocht. De lusttuinen van deze buitenhuizen waren indrukwekkend en dienden als een statussymbool, met tuinmanswoningen, theekoepeltjes, oranjerieën, koetshuizen en vijvers.
Verdwenen
De meeste buitenplaatsen zijn hier verdwenen. Het gebied is opgeslokt door de grote stad. Vaak komen de namen van de buitens nog wel terug in de straatnamen. De trekschuit voer van Den Haag naar Loosduinen langs bijvoorbeeld Valkenbos. De voormalige buitenplaats Valkenbosch van de familie Van Rijckevorsel, gelegen aan de Loosduinseweg, werd afgebroken in 1857. Ook een oude boerderij droeg de naam Valkenbos. Het bijbehorende gebied strekte zich uit tot Hanenburg toe. In 1838 werd het landgoed gekocht door de latere koning Willem II.
Andere buitens waren; Leijenburg (Loosduinseweg/Leijweg), Oud Eik En Duinen, Oud Rosenburg en Rusthoek (nu bij de Buitentuinen).
Het rustieke Oud Rosenburg is nu onderdeel van Parnassia. Verderop deze tocht kunnen we wel buitengoed Ockenburgh bezoeken.
De eigenaren van de buitenhuizen zullen niet de voornaamste klanten zijn geweest van de trekvaart, maar bezoekers van de buitens, dorpsbewoners, handelaren en mogelijk zelfs mensen die van zee afkwamen wel.
Afbeeldingen 1. De aquarel, gemaakt door Aert Schouman (1710-1792), toont de tuin van de buitenplaats Leijenburg, gezien vanaf de Loosduinseweg. Deze prent behoort tot de prentencollectie met identificatienummer “kl. A 454”. 2. Opvaart naar Oud Rosenburg 3. Loop van de vaart met de buitenhuizen aan weerszijden, kaart van Cruquius 1712 4. De tekening, gemaakt door een onbekende kunstenaar rond 1780, illustreert de voormalige buitenplaats Valkenbosch van de familie Van Rijckevorsel, gelegen aan de Loosduinseweg, die in 1857 werd afgebroken, samen met een oude boerderij. 5. Oud Rosenburg 6. Detail kaart van Den Haag en omgeving uit 1838, toegewijd aan de burgemeester en wethouders, is een gedetailleerde weergave van de stad en haar omgeving, inclusief omliggende dorpen, landgoederen, wegen en waterwegen. S.W. van der Noordaa, nummer z.gr. 0605 onderdeel van de collectie kaarten Gemeentearchief Den Haag, “Nieuwe kaart van ‘s-Gravenhage met de omliggende Dorpen en Buitenplaatsen”.